Czapski Michał (1702–1797), ostatni wojewoda malborski, starosta kiszporski, syn Piotra na Smętowie, chorążego pomorskiego, i Krystyny z Dorpowskich, synowiec bpa kujawskiego Walentego, wykupił za konsensem królewskim starostwo kościerskie r. 1746, objął je dopiero 1750. Był podkomorzym królewskim i posiadał dobra Gołębiowo pod Tczewem, Ulkowy pod Gdańskiem, Droździenicę pod Tucholą. Ożeniony w r. 1751 z Izabelą Przebendowską, wojewodzianką pomorską, która zapewne wniosła w dom jego dobra suleczyńskie na Kaszubach; jako kolator kościoła w Sulęczynie dał w r. 1755 prezentę na to beneficjum. Już w następnym roku sprzedał dobra te ministrowi Henrykowi Brühlowi, gen. artylerii, odstępując mu równocześnie starostwo kościerskie (24 XII). Był kawalerem orderu orła białego od r. 1758. Województwo malborskie i starostwo kiszporskie otrzymał od Augusta III 31 XII 1756, zapłaciwszy Brühlowi kilkadziesiąt tysięcy talarów. Drugą żoną jego była Brygida Działyńska, wojewodzianka kaliska. W polityce, podobnie jak Franciszek Cz., woj. chełmiński, trzymał z dworem przeciw Czartoryskim, a stanowczością wybijał się na czoło rodziny. On to głównie prowadził kampanię przeciw P. Mostowskiemu o województwo pomorskie (1759–64); on deklarował się za królewiczem Karolem na radach senatu 1758 i 1762; w 1764 stawił czoło przeciwnikom na sejmiku generalnym w Grudziądzu (24 III); w 1765–6 walczył o wyjęcie Prus Królewskich spod nowego cła generalnego. Za tę obronę wyłączności prowincjonalnej podziękowano Cz-mu, Goltzom i in. w osobnym laudum 1766 r. W r. 1767 tak śmiało oponował Repninowi, że mówiono o jego bliskim uwięzieniu. Uczestniczył w poufnych układach z Wybickim i franc. rezydentem Gérardem o rozciągnięcie na Prusy konfederacji barskiej oraz o zawiązanie (lipiec 1769) tajnej »unio animorum«; jawnie jednak do ruchu nie przystąpił. Po pierwszym rozbiorze, któremu najwytrwalej się opierał, zdał rządy przez pełnomocnika swego Wybickiego komisarzom pruskim 17 IX 1772, a przez plenipotenta Jana Lewińskiego wykonał homagium 27 IX t. r. i przeniósł się do dóbr swych koniecpolskich, nabytych w r. 1754 od Lubomirskich, do których należały także klucze w województwach: krakowskim, sieradzkim i sandomierskim. Dn. 12 VII 1787 bawił z królem w Miedzianej Górze, przeżył trzeci rozbiór Rzplitej. Na cześć jego zaślubin z Anną Ledóchowską ogłosili jezuici gdańscy w r. 1768 »Carmen nuptiale«. Pochowany w Koniecpolu. Cz. pozostawił z pierwszej żony córkę jedynaczkę Teresę, wydaną za Aleksandra Potockiego, późniejszego ministra policji za czasów Księstwa Warszawskiego, w którego dom wniosła jako wiano dobra koniecpolskie z Chrząstowem.

Bratem Cz-go był Jakub († 1766), podskarbi z. pruskich, wychowanek Szkoły Kadeckiej w Lunewilu (1742–5), żonaty z Rozalią 1. voto Chodkiewiczową, córką Piotra Cz-go, wojewody pomorskiego.

Portret wojewody Michała Cz-go znajduje się w Chrząstowie, tamże korespondencja.

Arch. gdańskie, 300, 41, nr 23; Arch. paraf. w Kłodawie pod Gdańskiem i Sulęczynie; Akta konsystorskie w Pelpl.; Estr., XIV 516; Bär, Adel und Adl. Grundbesitz Westpr. nr 767, 1271; Boniecki; Czaplewski, Senatorowie, 12, 113; Perlbach, Totenbach Zuckau, 57, 88; Konopczyński, Polska w dobie wojny siedmioletniej, 2 t., W. Kr. 1909–11; tenże, Konfederacja Barska, W. 1936, I; Mejbaum W., O tron Stan. Augusta, Lw. 1914; Schmitt H., Panow. Stan. Augusta, Lw. 1869, II; Pamiętnik T. Sapieżyny, wyd. Konopczyński, Lw. 1914.

Ks. Alfons Mańkowski